مونا امیدی
مدیر مدرسه مدادرنگی
دکترای مدیریت آموزشی
بی تردید یکی از مسائل و چالش های نظام های آموزشی از جمله نظام آموزشی ما کاهش انگیزه تحصیلی دانش آموزان است که منجر به ترک تحصیل و یا تکرار پایه و افت تحصیلی و خروج از پایه ها و مقاطع تحصیلی می شود امری که هر چند پیرامون آن پژوهش هائی صورت گرفته است اما همچنان یکی از مسائل پیچیده وچند بعدی است که نیازمند پژوهش های گسترده تر و عمیق تر است چرا که متغییرهای مختلف اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و مدیریتی و اجرائی در آن دخیل هستند و در ابعاد ذهنی و روانی باید مورد بررسی قرار گیرد.
یکی از مواردی که به نظر می رسد در این راستا باید مورد توجه بیشتر و اصولی تر قرار گیرد نقش مقطع بعنوان مقطع پایه و تاثیرگذار است که کمتر از منظر انگیزه تحصیلی و تاثیرات آن بر مقاطع بالاتر مورد بررسی دقیق و علمی قرار گرفته است هر چند همه مسئولان و مدیران و کارشناسان بر اهمیت این مقطع تاکید دارند اما از این زوایه که این مقطع چقدر در حفظ و ارتقای انگیزه تحصیلی می تواند نقش داشته باشد مورد توجه جدی نبوده است.
بنابراین باید همه عوامل به این مهم توجه داشته باشند که خشت نخست دیوار و بنای انگیزه تحصیلی در دوره ابتدائی گذاشته می شود و با شروع آموزش و پرورش رسمی و پیوستن کودک به این فرایند بذرهای نخست انگیزه تحصیلی در پایه های ابتدائی دوره اول و دوم کاشته می شود و تاثیرات ذهنی و روانی بجای مانده از فرایند آموزشی و پرورشی از این دوره می تواند تا پایان دوره متوسطه دوم نیز قابل مشاهده و تامل باشد و تردیدی نیست که اگر پژوهشی صورت گیرد و ریشه های کاهش انگیزه تحصیلی درپایه های بالاتر مورد بررسی قرار گیرد روشن خواهد شد که به تجربیات پایه های پایین تر بویژه ابتدائی بر خواهد گشت.
لذت یادگیری و کسب تجربه های لذت بخش یادگیری در نخستین سال های ورود به مدرسه می تواند استمرار بخش انگیزه دانش آموزان برای تحصیل باشد و شوق آنها به دانستن می تواند موتور محرکه در فرایند ارتقای تحصیلی باشد و کیفیت فرایند تحصیلی را تضمین کند.لذت یادگیری که ریشه در یک ویژگی طبیعی و همگانی دارد یک امکان روانشناختی است که نباید والدین و مربیان و معلمان از آن غافل شوند و در فرایندهای آموزشی و پرورشی این مهم را باید مورد توجه قرار دهند.
بی تردید دانش آموزی که در نخستین تجربه های خود در کلاس و مدرسه و در ارتباط با مربی و معلم لذت یادگیری را بچشد این تجربه او را به سمت تلاش بیشتر و همراهی با فرایندها و برنامه های خانه و مدرسه سوق می دهد و در غیر اینصورت حس و نگرش منفی ایجاد شده ناشی از لذت نبردن از آموزش و پرورش انگیزه تحصیلی او را سال به سال کاهش داده و در پایه های بالاتر به تبعات ناشی از آن آسیب های جدی تری را وارد خواهد نمود.
علاوه بر لذت یادگیری کسب تجربه های مثبت در روابط اجتماعی دانش آموزان با مربیان و معلمان و هم کلاسی های خود و آنچه پس از ورود به مدرسه در تعاملات اجتماعی تجربه می کنند و پیوند این تجربه ها را مرتبط با مدرسه و کلاس و درس می دانند، نیز تاثیرات عمیق و ماندگاری می گذارد و چه بسیار دانش آموزانی که تا پایان دوران تحصیل همچنان خاطرات شیرین مدرسه و دوره ابتدائی را یادآور می شوند و از مربیان و معلمانی می گویند که ارتباطات لذت بخش و تجربه های اجتماعی با آنها فراموش نشدنی است و بعبارتی آنها زندگی اجتماعی را با تجربه های شیرین آموخته اند و مهارت های ارتباطی را با لذت های زندگی در مدرسه و در ارتباط با مربیان و معلمان خود بدست آورده اند.
آنچه که در این ارتباط معنادار است همان چیزی است که در سال های اخیر بر آن تاکید می شود یعنی مدرسه زندگی محور با اولویت پرورش مهارت های زندگی،مهارت هائی که نه تنها مربیان و معلمان بلکه پدران و مادران نیز باید آن را مورد توجه قرار دهند تا هم توانمندی های اجتماعی کودکان افزایش یابد هم شوق و انگیزه تحصیلی و پیشرفت در پایه های بالاتر کاهش نیابد.
متاسفانه بیشتر والدین نگران آموزش فرزندان خود هستند و حساسیت های بیش از حد آنها به این موضوع و تحت فشار قرار دادن دانش آموز و معلم برای نشان دادن بهبود عملکرد صرفا آموزشی، ضمن اینکه بخش اجتماعی و تربیتی را به حاشیه می برد شوق و انگیزه دانش آموزان را هم کاهش داده و به رابطه معلم و دانش آموز نیز آسیب می زند.
بی تردید آنچه که باعث افزایش انگیزه تحصیلی و مانع افت تحصیلی می شود و ریشه در مقطع ابتدائی دارد، تاثیرات عمیق روانی و ذهنی از خاطره درس ومشق و کلاس و معلم است خاطراتی که از نظر روانکاوانه نه تنها تا آخر دوران مدرسه و دانشگاه بلکه تا آخر عمر نیز باقی خواهد ماند و شاید به همین دلیل است که نوستالوژی دوره مدرسه بویژه دوره ابتدائی همیشه تا آخر عمر یکی از سخنان مشترک معطوف به گذشته افراد است.
ساخت خاطرات خوش و شیرین یکی از مهم ترین مواردی است که باید والدین و معلمان و مربیان در دوره ابتدائی به آن توجه کنند از نخستین روزهای تجربه مدرسه تا لحظه به لحظه آن برای دانش آموزان مهم است حتی جزئیاتی که از نظر بزرگ ترها تصور می شود مهم نیست در ذهن و روان کودک و در دنیای کودکانه او مهم و بسیار حیاتی است و به همین دلیل است که دانش آموزان دوره ابتدائی بویژه دوره نخست یعنی سه ساله اول تا سوم همیشه اتفاقات کلاس و مدرسه و معلم و همکلاسی ها ی خود را با جزئیاتی که بیشتر والدین هم متاسفانه حوصله شنیدن آن را ندارند تعریف می کنند در حالی که هر کدام از آن جزئیات می تواند در ابعاد رشد و تربیت کودک تاثیرات عمیق و معناداری داشته باشد.
تاکید بر اهمیت دوره پیش دبستانی بویژه برای کودکان دو زبانه و مناطق محروم ریشه در همین واقعیت علمی و تربیتی و آموزشی دارد و هدف آمادسازی کودک برای ورود به فرایند آموزشی و پرورشی رسمی است ورودی که لازم است برای آن کودک آمادگی های اولیه را کسب کند و در ابعاد ذهنی و روانی و اجتماعی این توانمندی را بدست آورد که در سال نخست مدرسه و در فرایند رسمی با حداکثر سازگاری از همه ابعاد و فعالیت های آموزشی و پرورشی بهره ببرد و از آن لذت ببرد.
در بعد آموزشی آنچه که مهم است یادگیری عمیق مفاهیم اولیه است که پایه و اساس تحصیل در پایه های بالاتر را تشکیل می دهد و بویژه در ادبیات و علوم پایه، همان چیزی که ضعف در آن باعث کاهش علاقه و سپس انگیزه تحصیل در دانش آموزان می شود چه بسیار دانش آموزانی که بدون یادگیری و یا با ضعف یادگیری در برخی از مفاهیم مثلا در درس علوم یا ریاضی به پایه های بالاتر می روند و رفته رفته که بر حوزه این مفاهیم افزوده می شود فهم آن برای دانش آموز سخت تر و سخت تر می شود و لذت یادگیری در او کاهش یافته و این امر به کل فرایند آموزشی و همه عناصر توسط کودک تعمیم داده می شود و نتیجه آن چیزی نخواهد بود بجز کاهش انگیزه تحصیل و افت تحصیل و تبعات ناشی از آن که بسیار گسترده و متعدد است.
بطور کلی باید توجه داشت که مقطع ابتدائی از پیش دبستان تا پایه ششم هفت سال سرنوشت ساز برای کودک است که یکی از دلایل سرنوشت ساز بودن آن تاثیرات عمیق و گسترده و پایدار این هفت سال از نظر انگیزه تحصیلی نه تنها تا دوران مدرسه بلکه تا دانشگاه و بطور کلی فرایند یادگیری و تحقیق و پژوهش است و اگر می خواهیم نسلی داشته باشیم با انگیزه و امید باید مقطع ابتدائی را دریابیم .همه از بالاترین مسئولان تا معلمان و مربیان و والدین در مدرسه و خانه در این وظیفه مشترک باید نقش خود را ایفا کنند.
منبع: مجله پیوند وزارت آموزش و پرورش شماره فروردین و اردیبهشت 1401
